יום שני, אפריל 28, 2008

אלקי הרוחות לכל בשר חוק לעמו מסר

אָט אַזוי הייבט זיך אָן איינס פון די יוצרות פון שבת הגדול וואָס גראַמט אויס אַלע הלכות פון פאַר פּסח ביז נאָכן סדר. צו מיין מזל האָב איך עס היי יאָר נישט געזאָגט. פאַראַיאָר איז אַן אַנדער מעשה, היי יאָר האָב איך אָבער זיכער נישט געזאָגט. דער שבת פאַר שבת הגדול ווען די גדולי העיר האָבן מעורר געווען אויפן אינטערנעט, סעליולערס, לאַנגע שייטלן און שמאָלע טי־שירטס, יענער שבת בין איך אָנגקומן צו קריאת התורה. ווייטער דער אמתער שבת הגדול ווען די בני ישראל האָבן צוגעבינדן אַ שעפּסל צום בעט, אויף יענעם שבת בין איך אָנגקומן צו קריאת שמע וואָלט איך אפשר נאָך יאָ געקענט אַריינכאַפּן, האָט זיך אָבער געמאַכט אַז אין דעם שול האָט מען עס געזאָגט מיט אַ וואָך פריער. שרעקליכער שלימזל וואָס איך בין. עס האָט מיר אַמאָל אַ ייִד געזאָגט אַז די אַלע ייִדן וואָס קומן אָן יעדן שבת צו אתה הראת קומן נישט נישט אין דער צייט ווייל זיי דאַרפן נאָך אַביסל שלאָפן נאָר ווייל זיי קענען צי ווילן נישט זיין ביי צייטנס. והראיה, האָט ער געזאָגט, וועסט זען אַז ער"פּ שחל בשבת ווי היי יאָר קומן זיי אויך צו אתה הראת כאָטש מען שטעלט זיך אַרום זעקס צי זיבן אַזייגער. שוין ממילא יוצרות האָב איך טאַקע נישט געזאָגט אָבער איך וואָלט שוין געמעגט זאָגן וואָס איך האָב יאָ אָפּגעליטן בהאי צפרא דשבתא.

איך האָב נאָר איבערגעטרויטן דעם שוועל און איך האָב געזען אַז מיין גאַנצער בלאָק און אַלע גלילות זענען געקומן דאַווענען אין מיין שטיבל. איך דאַווען דווקא דאָרט ווייל דאָרט קען איך זיין אַ טמיר ונעלם, מיז מיר כּלל ישראל נאָכלויפן. אַז איך האָב נישט געהאַט אַ בענקל וואָלט איך שוין מוותר געווען אָבער אפילו צו שטיין האָב איך נישט געהאַט פּלאַץ. און דער חוטא ומחטיא וואָס האָט מיר באַגנבעט דער פּלאַץ מיט אַפּאָר יאָר צוריק און האָט שוין היינט דערויף אפילו אַ חזקה איז געשטאַנען אויף זיין, כּלומר מיין, פּלאַץ און מיט אַ שרירות לב זיך אומגעקוקט אויף ארחי פרחי ווי איך וואָס האָבן געדאַרפט שטיין ווי אַ ליימענעם גולם אין מיטן שיל. צוטרויטן בין איך געוואָרן ביי עושה שלום פון דעם אין פאָרנט וואָס להכעיס איז ער פון די ייִדן וואָס שטיין אויסגעטרויטן ביז מחיה המתים און לאָזן קיינעם נישט דורך גיין פאָרויס, די פינגער פון מיינע פיס זענען צובראָכן געוואָרן ביי אַ צווייטנס קדוש קדוש קדוש, און דער רוקן האָט מען מיר צוקלאַפּט ביים ברכו פון דעם פון הינטן. אָבער דאָס וואָלט איך אויך מוחל געווען ווען נישט דער גבאי זאָל זיין געזונט. צו זאָגן אַז ער איז געווען נערוועז איז נישט לשון סגי נהור נאָר לשון שקר בעלמא. ווייל נערוועז האָט נישט גענוג נערווען פאַר אונזער גבאי זאָל זיין געזונט אויף ערב פּסח שחל בשבת ביים פאַרטאָגסיקן שחרית.

די נערוון פונעם גבאי האָב איך שוין געהערט אינעם אור חדש פונעם בעל תפלה. עס איז נישט געגאַנגן ווי יעדער וואָך ונזכּה כילאָני יאַחאַאַאַאַאַאַד במהײַײַײַײַײַײַרה לאווֹוֹוֹוֹוֹוֹרוֹ ברוּוּוּוּוּוּוּך אַתה השם יוצײַײַײַײַײַײַײַײַר המאוֹוֹוֹוֹוֹוֹוֹוֹוֹוֹרוֹת. און דער עולם זאָגט אמן אַהַבה רבה אהבתנו.... די וואָך איז דער שחרית געווען כּמעט וואָכעדיק. אַ ונזכה כולנו יחד אָבער פּליז נישט צוזאַמן מיט די חברה. דער בעל תפלה האָט אָפגעחיפּערט אַ שחרית און דער עולם האָט זיך געשאָקלט נערוועזערהייט. די קני האָבן זיך געקלאַפּט, דער פלייש פון דער שויס האָט זיך געוואָרפן ווי גאַלע אויף אַ קידוש, מען האָט זיך געהאַלטן אין איין פאַררעכטן די טליתים אויפן פּלייצע, אויסגלייכן די סידורים, שנאָרכצן מיט די נעזער, סוף סוף איז עס דאָך זיבן אַזייגער, בודק זיין אַז קיינער האָט נישט באַגנבט דעם חומש, געקלאַפּט דעם קליינעם ער זאָל שוין דאַווענען אַ ייִדיש וואָרט און מיט אַ בייזן פּנים וואָס מען האָט זיך נאָך נישט באַרוהיקט פון נעכטן נאַכט ווען דער קליינער שקץ האָט זיך נישט גוט אָפּגעשאָקלט דער חמץ נאָכן המוציא אין אַ מייז לעכל. דו זעסט נישט וואָס דו טוסט? דו ווייסט נישט אַז דאָרט איז שוין פּסחדיק?

ווי מיין טאָכטער זאָל זיין געזונט וואָס האָט געוועקיומט קלינט איר שולע טאַש נאָך בדיקת חמץ לעבן דער טיש ווי ווייניקער ווי אַ מעת־לעת שפּעטער גייט מען עס שוין אָנרעכטן ווייל דער טור, אוי דער געבענטשטער טור וואָס איז מיר געלעגן אָפן בין־הזמנים נאָך בין־הזמנים, הייבט ער אָן סימן תע"ב יהא שלחנו ערוך מבעוד יום. האָט איר געדאַרפט הערן די קולות. אויף גאַנץ כּלל ישראל געווּנטשן. אַ גאַנצער וואָך ביסטו שוין אין דער היים און פּונקט יעצט האָסט דו דיך דערמאַנט. אויף קוקן די.וי.דיס האָסט דו שוין גאַנץ גוט געהאַט צייט. וויפיל מאָל האָב איך דיר געבטן מאַכן דיין טאַש און יעצט דערמאַנסט דו דיך. און דו ביסט משוגע אינגאַנצן? ביסט אויפן קאָפּ געפאַלן? האָסט נישט געטראָפן אַ בעסערע פּלאַץ נאָר דאָרט אין דער דיינינג רום וווּ דער טיש האָט שוין זילבער פּאַפּיר און פּלאַסטיק און ווידער פּאַפּיר און דאָרט נעמסט דו דער וואַקיום קלינער וואָס די גויטע דאַרף נאָך מאַכן מאָרגן און עס איז דאָ דערין גענוג חמץ צו פיטערן גאַנץ זימבאַבוויי און עס זאָל נאָך איבערבלייבן אויף מקיים צו זיין תשביתו, פּונקט דאָרט? און נעבעך זי פאַרענטפערט זיך אַז דאָרט איז דאָ אַן עלעקטרישן קאָנטאַקט און זי האָט נישט געמיינט און זי האָט נישט געווּסט און זי ענדיקט שוין און עס איז נישט דאָ חמץ און און און. אָבער ווער וויל איר דען אויסהערן אַז מען קען מקיים זיין אַ ויצעקו אל ה´ כדת משה און זיין ייִדענע אויף בדיקת חמץ ביי נאַכט?

בין איך אָבער אין שיל און דער בעל תּפלה האָט קוים געזאָגט עוד ינובון בשבה פונעם שיר של יום און דער נערוועזער גבאי שיקט שוין צו איינעם אויף פּתיחת הארון. דער אַנדער נערוון קראַנקער ביי אונז אין שיל האָט געברענגט צו שלעפּן אַן עקספּרעס בעל קורא און ער האָט געמיינט אַז וויבאַלד דער רעגלמעסיקער בעל קורא איז נישט ממש אַ היימישער, ער לייענט לשון קודש אין אַן ענגלישער אַקסענט, ער גייט אַ קורצער רעקל און ער האָט געטון ספרדישער שידוכים מיט זיינע קינדער ממילא וועט מען אים געבן אַ שפּיל אויס דאָס לייענען ווייל חסידים זענען דאָך פיל מער חיטרע ווי אַזוינע גראָדע מעכעלעך. איז עס נישט געגאַנגן און דער יעדער־וואָכעדיקער יאַט האָט זיך נישט געלאָזט, אָבער ער האָט געוואָלט ווייזן אַז ער יכולט אויך און איך זאָג אייך אַז דער וואָס האָט געהאַט פּתיחה האָט עובר געווען אויף לפני עור לא תתן מכשול ווייל אויף צו לייענען אויף זיבעציק מייל אַ שעה מיז מען טאַקע זיין אַ חסיד, און כאָטש ער איז זייער אַ פיינער ייִד קיין חסיד איז ער נישט און ער איז איבער געפאַלן זיין אייגן צינג.

וואָס זאָל איך אייך זאָגן. מען האָט זיך געיאָגט און מען האָט געטריבן און מען איז געלאָפן און נאָך ה´ אחד ושמו אחד, אנעים זמירות האָט מען אויסגעלאָזטמחמת א קיצור השל"ה בלעס הים, איז געווען ביים טיר אַ סטעמפּיד ווען האַלב כּלל ישראל האָט זיך פּראָבירט דורך שטיפּן אַ טיר וואָס איז קוים חייב במזוזה. איך בין אהיים געקומן מיט אַ ברען מאַכן לחם משנה אויף די ברעקל־לאָזע חלות וואָס אין אַ צווייטן גלגול וואָלט מען עס גערופן טייג (איך זאָג ´עס´ ווייל איך האָב בטעות אויף געגעסן האַלב פון מיין לחם משנה פרייטיק צו נאַכטס און איך בין געבליבן מיט איין פאַראלמנטע חלה) און די חברה האָבן אַלע געכראָפּעט אין גרויסן. ווילן נישט וויסן פון אַ לחם משנה, פון אַ קידוש במקום סעודה, פון אַ כּזית חלה, פון א סעודת שבת און שלאָפן רחמנא לצלן כּאילו עס איז גאָרנישט ערב פּסח שחל בשבת. איך שריי, שומו שמים, דאָס נעקסטע מאָל דאָס פּאַסירט וועט איר שוין אלע האָבן אייניקלעך כּניינעהאָרע איז קומט, קוקט, עמדו ושמעו וויאַזוי אַ ייִד רעכט אָפּ אַן ער"פּ שחל בשבת אָבער ביי זיי איז ויקץ ויחלום שנית. איך האָב זיי פאַרגינט אַ שלאָף עס האָט מיר אָבער וויי געטון אַז מיין ליבשאַפט צו מנהגי ישראל בין איך נישט פעהיג זיי מוריש צו זיין. אַז ביי מיר איז דער ערב פסח שבת אַן עווענט און ביי זיי איז עס אַ צופאַל. נו, אַז זיי שלאָפן בין איך אויך נישט קיין מפּיל קינד און איך האָב באַשלאָסן אַז מיר וועלן מיר מאַכן אַ גניבה. שבת זאָגט אַפילו אַן עם־הארץ נישט ליגנט אָבער אויף די גניבה והוא רחום יכפּר עון.

מעשה שהיה כּך היה. עס האָט זיך מיר פאַרשמעקט מאַכן קידוש אויף אַ גלעזעלע וויסקי כמנהג ראָפּשיץ מאַכן קידושא רבא אויף אַ שהכּל. דער וויסקי האָט דאָך אָבער שוין געהערט פאַרן גוי לויטן שטר מכירה וואָס די בעסטע ייִדישע יוריסטישע קעפּ האָבן ערפונדן (אָבער וואָס דער גוי זאָל לא עלינו נישט דינגן אַ לויער אים צו ראָטן) און גזל עכּו"ם איז אסור אָדער ווי דער צאַנזער רב האָט געזאָגט עס איז מותר אָבער אַז מען כאַפּט איז ביטער. נו, אָבער נאָך מער ביטער איז קידוש צו מאַכן אויף זאַפט פון קאָנקאָרד טרויבן וואָס איז כּשר לקידוש ולד´ כּוסות אָבער אין מויל נישט אַריין צו נעמן, בפרט ווען מען קען בלויז צובייסן פסחדיקן ´מזונות´. אַכּלל, ווען דער עולם איז געשלאָפן און די פייגלעך האָבן נאָך געזאָגט שירה בין איך אַרויף אויף אַ בענקל צום העכסטן שאַפע ווי עס איז געלעגן דעם גויס יי"ש, צושטאַטלעך אויפגעקלעבט דער קלעב וואָס איז מבדיל בין חמץ למצה חלילה נישט צו רייסן אויף שבת, זיך געייִשובט צי איך זאָל נעמן דעם טיטשערס מחמת והיו עיניך רואות את מוריך און באַשלאָסן צו ענדערשן דעם שיבת ריגל לזכר עליה לרגל בשוב ה´ את שיבת ציון. איך האָב אַראָפּ געשמאָגלט דאָס פלעשל, אָנגעפילט אַ שטאָמפּל און געמאַכט אַן על כּן ברך כדת וכּדין, און נאָך אַ שטאָמפּל פאַר קידוש במקום סעודה און דערמיט יוצא געווען נישט נאָר שלש־סעודות נאָר סעודת ר´ חידקא אויך.

איך זאָג אייך האָב איך געהאַט אַן אפיקומן. מים גנובים ימתקו איז ביטער געזאָגט. געגנבט לויט אלע דיעות מיט אַלע הידורים. און פאַר די וואָס ווילן מיר האַקן אין טשייניק מיט אייער בלו לעבל פאַר $150 דאָלער אַ פלעשל, זייט מוחל און זייט אייך מחיה מיט סוואַראָווסקי קריסטאַל וואָס איר האַלט אוודאי אַז עס פּאַקט איין פאַבערזיי איי און יעדער אַנדער קונסט בבת אחת אויסער, פאַרשטייט זיך, הצורפים לייכטערס. איר האַלט אויך אוודאי אַז ריצאַרד קליידערמאַן איז דער העכסטער ניוואָ פון מוזיק און רידערס דייזעסט פון שרייבן און שאַטוי נעף איז ממש חמר מרת דמבראשית. האַלט אייך דערמיט און איך וועל בלייבן מיט מיין אָרעמן קידוש און מיין כּל חמירא וחמיעא דאיכּא (דליכּא?) ברשותי וואָס איך האָב געזאָגט נאָך מיין זיסן שלאָף פאַר עבדים היינו.

חסל סידור פּסח און פאַרגעסט נישט ציילן ספירה פאַר ברוך שאמר ביי שחרית און נאָך אנא בכח ביי מנחה.

יום שני, אפריל 14, 2008

דרשת שבת הגדול: בענין בועל ארוסתו בבית חמיו


ראשית כּל, לפי דער צעטל־קטן פון רבי ר´ מילך איז אַ שאלה צי מען מעג קוקן אויפן בילד דאָ צו לינקס. רבי ר´ מילך שרייבט אַז מען זאָל נישט קוקן אויף בהמות ווען זיי באַהעפטן זיך איינס מיטן צוייטן. אויף מענטשן זאָגט ער נישט איז לכאורה מעג מען אָבער פאַרשטייט זיך אַז מיר רעדן נישט למעשה און יעדער זאָל פרעגן זיין רב. נחזור אָבער לענינו דאָ זעט מען טאַקע נאָר איין בהמה און ממילא איז שווער וואָס איז דער שייכות צו רבי ר´ מילך? אַ וועלטס קשיא. דער תירוץ איז אָבער אַ פשוטע. די גמרא זאָגט אַז דער וואָס עסט מצה בערב פסח איז כּאילו בועל ארוסתו בבית חמיו, קומט דאָך אויס אַז איר קוקט, אויב איר קוקט חלילה, אויף אַ בהמה בשעת מעשה ממש. מען קען דאָס אָבער מיישב זיין בכמה אופנים. ראשית כּל, אַז עס איז נישט ערב פסח און צו דעם האָבן מיר צוויי שטאַרקע ראיות. איינס, אַז ערב פסח איז היי יאָר נאָך נישט געווען ואם תימצי לומר אַז עס איז יאָ געווען איז עס דאָך שבת און שבת טאָר מען נישט פאָטאָגראַפירן.

נאָר למעשה קען דאָך זיין אַז עס איז פון פאַראַיאָר און עס איז געווען פאָטאָגראַפירט אין חול המועד. און ווי מיין פעטער זאָגט יעדער יאָר אָן אויסנאַם אַז חייב אדם לראות את עצמו איז אַ רמז פאַרוואָס מיר גיין אין אַ זו אויף חול המועד פּסח. איי חול המועד סוכּות גייט מען אויך? די אחרונים רעדן דערפון, יעצט איז דאָך אָבער שבת הגדול איז וואָס האָבן מיר צו רעדן פון סוכּות? אי"ה שבת שובה וועלן מיר אַרום רעדן אינעם נושא. דערווייל אָבער האָבן מיר לכאורה אַ היתר צו קוקן אויפן לעמור אפילו בשעת ער עסט מצה פאַר פּסח.

נאָך איז מיר איינגעפאַלן אַז עס קען זיין אַז ער פסקטנט ווי דער דברי חיים אַז מאַשין מצות זענען חמץ גמור און לפי דעם מעג מען זיי עסן אפילו ערב פּסח אויך. ביז סוף זמן אכילה, פאַרשטייט זיך, ווייל נאָכדעם האָבן זיי אַ דין חמץ לכל דבר. הוא הדין טאָמער האָט מען געמאַכט דער מצה פון אַריזאָנע ווייץ און לויט די גדולי הפּוסקים וואָס אסרן ווייל זיי זענען מקפּיד צו פאָרן קיין מיאַמי קען זיין אַז מען מעג עסן אַריזאָנע מצה ביז ערב־פּסח. און אין אמתן גערעדט כאַפּן מיר אָן ערב־פּסח ווייל דאָס איז לשון בני אדם, למעשה אָבער איז דער זעלבע פאַר די מחמירים נישט צו עסן מצה פון ר"ח ניסן אָדער די מהדרין מן המהדרין וואָס עסן נישט פון שלשים יום קודם החג. און מיט אַ פּעלץ ווי אַ לעמור איז העמידהו על חזקתו אַז ער עסט נישט פון חנוכּה אַז ער זאָל קענען עסן אַ כּזית מצה לתּיאבון.

עס איז מיר אָבער זייער שווער געוואָרן אַז אויב מיר האַלטן אַז דער לעמור עסט חמץ איז וואָס קומט ער מיר לאָזן הערן מיטן בילד? וואָס וויל אונז דער בילד דאָ דערציילן? וועסט דו וועלן זאָגן אַז דער בילד האָט ערשיינט אין כּל העולם כּלו ווייל זיי האָבּן געמיינט אַז עס איז אין אַ פּעלץ און לעבן אַ בוים אין חודש ניסן מיז מען מאַכן אַ בילד ווייל אוודאי מאַכט עס אַ ברכת האילנות אַבי צו קענען אַרויסלויפן פון דער היים פאַר פּסח? איז דאָך נאָך אַלץ שווער ווייל מען זעט נישט אַ בלום אויפן בוים און מען זעט אויך נישט אַ טאָוול הענגן מזכּה צו זיין ייִדן צו מאַכן אַ ברכה. בדוחק קען מען זאָגן אַז דער בילד אַליין דאָס איז דער חידוש ווייל יעדער וואָך טראָגן אָן אַ שיעור צייטונגן נאָך און נאָך בילדער וואָס זענען גאָרנישט מחדש. איך מיין מען קען נישט זאָגן אַז דער חידוש איז אַז גדולי ישראל פאַרברענגן זייערע טעג און נעכט אויף בר מצוות, תנאימס און חתונות פון אַ צווייטן גדולס אייניקל ווייל ווער האָט דען געמיינט אַז זיי טון עפּעס אַנדערש? מעיקרא מאי קסבר והשתא מאי קסבר? אַ טיש פירט מען פרייטיק צו נאַכטס איז דאַרף מען דאָך עפּעס טון אויף די אַנדערע נעכט. דאָס איז אָבער אַ דוחק ווייל מצה מאי קא משמע לן? ממילא ווען עס איז פּסח שני קענען די אַלע טמאים לנפש אדם זיך אָנטון שבתדיק און פרעסן מצה אַבי זוכה צו זיין צו אַ בילד אין כּל העולם כּלו אָבער פאַר פּסח איז עס אַ גרויסער דוחק.

נאָר איך האָב געטראַכט זייער אַ טיפן תּירוץ. ר´ חיים שלמה, איר וועט הנאה האָבן, שטאַרק הנאה האָבן עד כּדי כּך אַז דער קאָפּ וואָס איר שאָקלט שוין זייט אָנהייב דרשה וועט אייך אינגאַנצן צושאָקלט ווערן, און אייער שמייכל וועט נישט וויסן קיין סוף. מיר וועלן ערשט מקדים זיין מיט אַ קשיא וואָס ווערט שוין געברענגט פון פריערדיקע. אויב האוכל מצה בערב פסח איז כּאילו בועל ארוסתו מיז דאָך זיין אַ מיר רעדן דאָ פון אויסערגעווענדלעכע מצות אם כּן דאַרפן מיר דאָך נישט חושש זיין אַז ער וועט נישט עסן מצה לתאבון. ווייל אויב עס איז טאַקע אַזוי גוט וועט ער דאָך האָבן אַפּעטיט אַריינצובייסן אַ צווייט מאָל, פּונקט ווי ביים ארוסה ממש. ממש מרפסין איגרא. נו, ר´ חיים שלמה, וואָס זאָגט איר? איר גייט נישט ברילן אויף שבת קענט איר נישט זען דער שיינקייט פונעם קשיא און אוודאי נישט פון דער ארוסה אָבער איך זאָג אייך עס איז אַ באָמבע קשיא. אַ קשיא איבער אַן אַרוסה וואָס לאָזט די גדולי הפּוסקים נישט שלאָפן. אַ קושיא עצומה. עס האָט עמעצער געזאָגט אויף דער קשיא אַז דאָס איז אַ נערה המאורסה אַשר צעקה בעיר.

מחמת דער קשיא מיז מען זאָגן אַז די ארוסה איז גאָרנישט די ארוסה וואָס מען מיינט. די ארוסה איז אַ פאַרשקלאַפטע היימישע פרוי אַ וואָך פאַר פּסח און זי זעט אויס און האָט אַ טעם פון אַ שמירה מצה, און אַ מאַשין מצה איז צו באַטעמט און האַקל צו פאַרגלייכן. איי פאַרוואָס רופט מען איר ארוסה אָדער לשון סגי נהור אָדער מען מיז זיך דערמאַנען וויאַזוי זי האָט אויסגעזען בשעת זי איז געווען אַ ארוסה אָן אַ טורבאַן אויפן קאָפּ און אַ סאַמעטע פּאָנזעלע אויף איר לייב און דער גאָמבע אין דער דלאָניע, די גראָבע פינגער אויפן גאָרגל, צוויי פינגערס אויפן באַק און צוויי פינגערס איבער די ליפּן ווען די שכנטע פרעגט איר ´ווער אָר יו אָפּ טו וויז יאָר קוקינג?´

לפי דעם איז גוט מאי קא משמע לן דער בילד, דאָס איז להשמיענו דער חטא פון די עירוב רב וואָס העכערן דער געהאַלט פון די גויטעס ערב יום־טוב און שוינען נישט ייִדיש געלט. ווי עס איז ידוע איז דער סוד פון דער קיום פון מעקסיקאָ, קאָלאָמביע און פוילן בזכות וואָס זיי שיקן זייערע נשים אויסצובעטן ייִדישע בעטן און שלייפן ייִדישע פּאָדליגעס און אלמלא פּסח וואָלט פון זיי נישט געבליבן קיין פּליט ושריד. ממילא אַז זיי לא נבראו אלא לשמשני דין הוא שקיפחתי את פרנסתם און פינף דאָלער אַ שעה איז אויך איבער געצאָלט. איי די ייִדן וואָס חנפנען זיך צו די גויטעס און זאָגן מען דאַרף צאָלן מער זאָלן זיי וויסן אַז טאָמער אַ היטלער קומט ווידער אויפן בענקל וועט עס זיי גאָרנישט העלפן און די זעלבער פוילישע וועלן זיי פירן אין קאַלעך אויוון אַריין ווי זייערע זיידעס האָבן געטון. און לאָמיר שוין הערן וויפיל זיי אַליין באַצאָלן.

ממילא קומן מיר אַצינד צום פּשט. דער לעמור עסט אַ מצה שמורה, נישט חמץ פון אַריזאָנע, נישט חדש פון מאָנטאַנאַ נאָר כּשר וישר פון אָרעגאָן, וסימנך לארו"ג בשלחן לחם חמודות, פון אָרעגאָן זענען די כּשרסטע מצות, און דער לעמור האָט מען פאַרשיקט פון דער היים ווייל פון צען טעג פאַר פּסח גיין ייִדן אין גלות זכר ליציאת מצרים און מען עסט נישט אויף פּלאַסטיקע בענקלעך און טישטיכער ווי אַ גאַנץ יאָר נאָר מען זיצט אויפן גאַס און אויף די שטיגן און מען עסט האַלבע כּזיתים און פערטל רביעיתן. און לפי דעם מעג מען שוין קוקן אויפן לעמור און מען דאַרף זיך לערנען כּיבוד אם און עסן מצה בצנעא משום מראית העין און אַזוי כּל הבורח מן הכּבוד איז זוכה צו אַ בילד אין עולם הטיפשים וואָס איז כּידוע נקי מחשש לשון הרע און האָט נישט קיין איין וואָרט וואָס מען קען דעריבער חלילה צוקומן צו עפעס אַ מחשבה אָדער חלילה צו טראַכטן.

ואם תאמר אַז עס איז דאָך ידוע מאמר החכם אַז אַ בילד איז ווערד טויזנט ווערטער און לפי זה זענען די בילדער דער גרעסטער לשון הרע וואָס איז שייך? זאָלט איר וויסן אַז דאָס איז אַ גויִשע מושג וואָס איז געגנבט פון כי אלף שנים בעיניך און עס איז ממש אפיקורסות און כפירה. אמת מיר פסקנען אַז שומע כּעונה אָבער אַז רואה כּשומע איז נישט דאָ קיין מקום להחמיר און בפרט אַז אינו דומה שמיעה לראייה איז די גרעסטע ראיה אַז דווקא ביי שומע איז דאָ לשון הרע אָבער נישט ביי זען. און נאָך מער אויב אַ בילד איז ווי טויזנט ווערטער וואָלט מען דאָך געדאַרפט יוצא זיין מקרא מגלה פון קוקן אויף אַ בילד און מיר טרעפן נישט אַזאַ זאַך אין די פוסקים און חלילה מיר זאָלן אַזוינס מחדש זיין.

בדרך צחות קען מען מוסיף זיין אַז אסור לאדם שיאכל איידער ער גיט עסן פאַר זיינע בהמות. ממילא בהמות מעגן עסן אפילו ערב פסח אויך. און לפי דעם אתי שפיר פאַרוואָס ער עסט דווקא מצות ווייל ער האָט אַ מצווה צו עסן וועגן טועמיה און דער עשה פון טועמיה איז דוחה דער לא תעשה פון נישט בועל זיין אַן ארוסה ביים שווער ווייל דער שוויגער וועט אפשר הערן.

און יעצט ווילן מיר מעורר זיין וועגן דער אינטערנעט...

יום שני, אפריל 07, 2008

הוציאם אלינו ונדעה אותם...

חלילה צו פאַרגלייכן אַן עיר ואם בישראל ווי לייקוואָד צו סדום. כאָטש ישעיה הנביא האָט יאָ אָנגערופן מנהיגים פון עם ישראל אָפיצירן פון סדום קען מען עס אַלץ נישט זאָגן אויף לייקוואָד. אין ישעיה הנביאס צייטן זענען נישט געווען תלמיד תורהס וווּ מען האָט נישט אָנגענומן קינדער וואָס די עלטערן האָבן אינטערנעט און אין ישעיהס צייטן האָט מען נישט געהאַט אַ וועד צו פאַרזיכערן אַז קיינער זאָל נישט זינדיקן. און טאַקע פאַרדעם האָט ישעיה געזאָגט אַזעלכע שרעקלעכע זאַכן. ווען ער וואָלט נאָר געהאַט אַ וועד וואָלט ישעיה אויסגעזען ווי דער המודיע און קאַפּיטל נאָך קאַפּיטל וואָלט געשטאַנען וואָס פאַר אַ געוואַלדיקער פאָלק מיר זענען און אויף אַלעס זענען די גויים און פרייע שולדיק. ירמיה וואָלט אויך געהאַט גם זו לטובה און אַבי נישט ערגער אויף יעדער בלעטל. איז חלילה סדום קען לייקוואָד לכאורה נישט זיין כאָטש צי עס איז עמורה דאַרף מען מעיין זיין.

דאָס פאָלגענדער שטיקל פון וואָס איז נייעס וועגן אַ מאָדערנער גבעוני האָט מיר אָבער געמאַכט זיך מתבונן זיין. איך מיין ביי אונז איז מען אויך מקרב ייִדן אָבער קער נעמן פון אַ גאַסט פנים ואחור דאָס איז שוין טאַקע אַ חידוש.

"They took care of him panim v'achor," says his former Partners in Torah study partner, who was taken in by Mr. Floyd's convincing act for over six years, he told VIN News. The partner asked to remain anonymous.

נישט קיין וווּנדער ער וויל בלייבן בעילום שם!

יום שלישי, אפריל 01, 2008

עד דלא ידע

פּורים אינדערפרי בין איך געגאַנגן אָפּטראָגן משלוח מנות פאַר מיין זינס טיטשער. איך האָב געטענהט אַז מען זאָל ביי אים אויך אַריינלייגן אַפּאָר דאָלער אינעם קאָנווערט. לפּנים וואָלט איך מסביר געווען אַז וואָס זיי לערנען אויס איז אויך אַ מצווה, למעשה איז עס ווייל איך וואָלט פאַר די מלמדים אויך נישט געגעבן, נאָר היות פון די מלמדים איז שווער זיך אַרויסצודרייען וויל איך געבן פאַר די לימודי חול לערערס אויך אַלץ אַ גירא בעינא דשיטנא. מיין פרוי האָט אָבער געזאָגט אַז אַ טיטשער וועט זיך באַליידיקן אַז איך האַלט אים פאַר אַ שנאָרער. איך האָב צוריקגעטענהט ´און די מלמדים מעג מען יאָ באַליידיקן?´. זי האָט מיר אָנגעקוקט כּאילו, מאַך דיך נישט אַזאַ תם. דו ווייסט גאַנץ גוט דער חילוק און מיר וועסט דו נישט אויסנאַרן.

מיר האָבן געקלינגן אויפן טיר און עס מאַכט מיר אויף אַ טיר אַ ייִד אָנגעפער אַ בן שישים, אַ קליין געוואַקסענער מיט אַ געשטיצטן באָרד, אין אַ ווייסן העמד אָן אַ טלית קטן דערויף און מיט אַ שוואַרצן יאַרמולקע אָבער אַ שטאָפענעם. בקיצור אַ יעקישער ייד. איך מיין, מיר רעדן דאָך פון טיטשערס און אויסער אַ גר צדק אָדער אַ בעל תשובה איז אַ יקר המציאות אַ חסידישן טיטשער. מיין פּלעמעניק האָט טאַקע אַ חסידישער טיטשער וואָס הורתו ולידתו בקדושה לערנט ער מיט די קינדער ענגליש אין ייִדיש. אַז מען קען לערנען לשון קודש אויף ייִדיש איז פאַרוואָס נישט ענגליש. רופן רופט מען אים טיטשער פעלבערבלום מחמת ער איז אַ רבי פאַרמיטאָג ממילא איז געווען אַ געוואַלדיקע שאלה וויאַזוי מען זאָל אים רופן. זאָל מען אים רופן רבי פעלבערבלום הייסט עס אַז אַ רבי לערנט מיט קינדער ענגליש און אַזוינס בל יראה ובל ימצא. ווייטער זאָל מען אים רופן מיסטער פעלבערבלום הייסט עס אַז מען רופט אַ מלמד דרדקי מיסטער, יאמרו רבם דקרו רבם דחפו?! אלא מאי אים סתם רופן טיטשער דאָס איז גוט פאַר גויים אָדער גויישע ייִדן, אָבער אַ געגאַרטעלטער חסיד מיט שיך און זאָקן קען מען דאָך נישט רופן טיטשער, המכנה שם רע לחבירו אין לו חלק לעולם הבא. האָט מען געפונען אַ פּשרה טיטשער פעלבערבלום וואָס טראָגט דערין סיי זיין ייִדישן נאָמן און סיי זיין לימודי חולישן פאַך און אַזוי איז די תורה חלילה נישט צו שאַנד און דעם מלמד פון פאַרמיטאָגס כבוד במקומה עומדת.

האָט אונז דער טיטשער שיין באַגרוסט און אונז אַריינגערופן אין זיין שבתדיקן עס צימער. איר ווייסט וואָס איך מיין. דער צימער וווּ עס ליגט דער זילבער און די בילדער פון די קינדער ווען זיי זענען געווען קינדער און דערנאָך ביי זייערע חתונות און פון זייערע קינדער קיין עין הרע און אויך פון דער חפץ חיים און ר´ משה כאָטש איך געדענק נישט צי דער טיטשער האָט געהאַט מאָלערייען פון גדולים. ביים טיש איז געזעצן נאָך אַ יעקישער ייִד און אויך אַ טיטשער און אויפן טיש זענען געלעגן צוויי גמרות בבא קמא אויפגעמישט צו החובל. לאָמיך שוין צולייגן אַז דאָס איז נישט געווען ישיבת מרדכי הצדיק כאָטש עס איז שווער צו גלייבן אַז עס איז מעגלעך צו לערנען פּורים נישט אין ישיבת מרדכי הצדיק, ווייל אַז נישט וואָס דאַרף מען אַזויפיל געלט פאַר ישיבת מרדכי הצדיק וואָס צאָלט נישט קיין געהאַלט און איז אויף בלויז איין טאָג?

נאָר אין אמתן וואָלט מען עס געדאַרפט רופן ישיבת המן הרשע ווייל ווען נישט המן וואָלט מען דאָך נישט פאַרברענגט פּורים אינדערפרי אין בית מדרש מיט די קינדער נאָר די טאַטעס וואָלטן געווען אין כּולל און די קינדער אין חדר. ביידע וואָלטן געלערנט אָבער נישט צוזאַמן. איז געקומן המן הרשע וואָס גדולה הסרת טבעת יותר ממ"ח נביאים און גדולים און רשעי ישיבות און ער האָט זיי צאַמגעברענגט. אמת, פּורים איז אַ טאָג וואָס צו דעם גרייטן זיך די קינדער פון מוצאי חנוכּה אָבער פאַרדעם זענען זיי פּטור פון לימוד התורה? וואָס עפּעס? פאַרקערט עס איז אַ גרויסער ענין צו ווייזן די קינדער אַז פּורים איז אויך נישט הפקר. אַ גאַנץ יאָר לערנען זיי נישט גענוג און עס איז דאָ אַן ערענסטער ריזיקירונג אַז די קינדער קענען פאַרגעסן זייערע תורה אַז זיי וועלן נישט לערנען אין זייערע פאַרשטעלונג. און ווער רעדט נאָך פונעם חשש אַז דער וועלט קען אונטערגיין אַז ערגעץ ווי זיצט נישט חלילה אַ ייד אין האָרעוועט אין תורה. איי, גיי זאָג דאָס פאַר אַ נשיא פון אַ שבט אין דער אַמאַזאָן רעגן וואַלד אַז ער לעבט נאָר בזכות אביי ורבא און ער וועט ניטאַמאָל מפסיק זיין פון זיי פּויקעריי צוליב דעם? נו, וואָס ווייסט ער? ער ווייסט דאָך אפילו נישט פון די ז´ מצוות בני נח איז וועט ער אונז זאָגן מבינות אויף אם לא בריתי יומם ולילה חוקות שמים וארץ לא שמתי? און גיב נאָר אַ קוק אויף זיין בני בית, זיי דאַכט זיך אַז זיי האַלטן נאָך פאַרן עץ הדעת איז וואָס האָבן זיי אונז צו פאַרקויפן.

אָבער נאָך מער גערעדט טרעפט מען נישט אין דער מגילה אַז מרדכי זאָל האָבן געהאַט קינדער. פאַרקערט, ער האָט אַדאָפּדיט נאָך בוני עולם האָט אים געזאָגט אַז כּלו כּל הקיצים און אפילו אַ דרילינג קען מען אים נישט אַלעדיקן ביי אַ מומחה אין ארץ ישראל. (איר ווייסט אוודאי פון אָרגענעזאַציע, בוני עולם, וואָס בעל־כּרחך מיזן זיין פּראָ-קלאָנינג ווייל זייערע האַנדלס מאַרק, לאָגאָ בלע"ז, צייכנט אָפּ ווי אַ טוץ מיט קינדער קומן אַרויס פון איין עלטער!) ווייטער המן הרשע האָט געהאַט צען זין כמנהג יהודאי נישט ווייל ער האָט זיך אין זיי פאַרחשקט נאָר פשוט ער האָט נישט געפונען אַ היתר אויף נישט. ווי פיל תנוקות של בית רבן וואָס פאַלן אַרויס פונעם רחם ווייל זיין קליין בחורל שרייט קום ועשה און דער רב געבט איר אַ היתר ´אויף דריי חודשים´ און דערנאָך השלך על ה´ יהבך. האָט המן טאַקע געהאַט צען קינדערלעך און ווער ווייסט אפשר האָט ער אַפילו געלערנט מיט זיי פורים אינדערפרי בשער בת רבים און זיך געלאָזט פאַטאָגריפירן צו מאַכן אַ קידוש השם אַז אין וולאַדיוואָסטאָק זאָל מען זאָגן אַז ייִדן לערנען אפילו פּורים אויך מה שאין כּן גויים מאַכן נישט אויף אַ גמרא ווי דער יאָר איז גרויס.

שטיי איך אָבער און איך שטוין אַז צוויי יעקישע ייִדן לערנען החובל פּורים אינדערפרי אָן קיין טאַראַראַם מיט אונערשריפטן פון זרש ואוהביו. אפשר האָבן זיי מעיין געווען אינעם מרדכי אַז מען מאַכט שאָדן פּורים איז מען פּטור און מיין אינשורענס השם ינקום דמם ווילן נישט וויסן. קוק איך גוט צו און עס ווערט מיר באַלד קלאָר. זיי לערנען אין גמרות איבערגעטייטשט אין ענגליש און נישט פון אַרטסקראָל ושותפיהם. שווער צו גלייבן אַז אַזוינס עקזיסטירט ווייל ווער קען נאָך דער ענגלישער שפּראַך ווי זיי? און ווער ווייסט ווי זיי וויאַזוי צו פאַרדרייען ארנבת? איז אַז מען לערנט אין ספרים חיצוניים קען מען נישט קומן אין בית מדרש זיצט מען אין דער היים און מען לערנט אַזוי. האָט זיך טאַקע פאַרצויגן אַ שמועס צום ענין פון לערנען לימודי חול און עס האָט דערציילט איינס פון די טיטשערס אַז משה מאָנטיפיורי איז געוועזן ביים חידושי הרי"ם וועגן אַ גזרה אין יענער צייטן אַז קינדער זאָלן דאַרפן לערנען רוסיש רחמנא לצלן. האָט משה מאָנטיפיורי געזאָגט אַז ער האָט אַ ראיה פון מרדכי אַז ייִדן דאַרפן קענען גוייִשע שפּראַכן ווייל ווען נישט וואָלט מרדכי נישט פאַרשטאַנען וואָס בגתן ותרש רעדן און עס וואָלט פון אים נישט אַרויסגעקומן אַ ישועה. האָט דער חידושי הרי"ם געענטפערט אַז פון דאָרט איז אַ ראיה אַז פּונקט פאַרקערט, ווייל ווען ייִדן וואָלטן אַלגעמיין געקענט פרעמדע שפּראַכן וואָלטן בגתן ותרש נישט גערעדט פאַר מרדכי. דער אַנדער יעקע האָט געשפּעט ווי נאָר אַ יעקע קען אויף פּורים אינדערפרי.

עס געפעלט אייך? אַז נישט וועל איך אייך זאָגן וואָס איז געווען ביים רב. בקיצור ווייל עס איז געווען ערב שבת. דער רב האָט געזאָגט אַז דער חטא פון די ייִדן פון שושן איז נישט געווען ווייל זיי האָבן געגעסן טריפות אָדער געטרונקן גוייִשע וויין. אדרבה, אַלעס האָט געהאַט אַ הכשר. נאָר וואָס דען? זייערע חטא איז געווען ווייל זיי האָבן פאַרוויילט מיט די גויים. עד כּאן דברי הרב ומכּאן ואיליך דברי התּלמיד. ומכּאן תשובה גמורה צו די וואָס כאַפּן זיך אַמאָל אַריין צו סטאַרבאָקס. איבער דער מילך קען מען זיך דינגן, חלב עכּו"ם אַרויף חלב הקאָמפּעניס אַראָפּ, אָבער וואָס וועט זיין מיט די אַנדער קליענטן, זיי זענען דאָך נישט משלנו? איך בין געווען צופרידן אַז ער האָט מיך אָפּגעלאָזט דער האַנט, דער רביצן האָט מן הסתּם דערווישט דער קאָנווערט און איך בין ווייטער געלאָפן מקיים זיין עד דלא ידע.